ابزارهای فعال در بورس انرژی دنیا | مرور جهانی برای صنایع

ابزارهای فعال در بورس انرژی دنیا

مرور جهانی برای صنایع و شرکت‌های بزرگ جهت کاهش هزینه برق، مدیریت ریسک و بهینه‌سازی مصرف انرژی.

۱. قراردادهای اسپات (Spot)

خرید و فروش برق در لحظه یا روز بعد بر اساس عرضه و تقاضای واقعی شبکه.

معاملات اسپات (Spot) یا معاملات نقدی به معاملاتی می‌گویند که در آن‌ها تبادل بین خریدار و فروشنده به صورت آنی رخ می‌دهد. به عبارت دیگر، خریدار و فروشنده در یک قیمت مشخص با هم معامله می‌کنند و انتقال پول و دریافت ارز یا دارایی خریداری‌شده در همان زمان انجام می‌شود.

• تامین برق فوری با قیمت لحظه‌ای
• نمونه‌های جهانی: EPEX SPOT (اروپا)، Nord Pool (اسکاندیناوی)، PJM (آمریکا)
• کاربرد صنعتی: کارخانه‌ها می‌توانند خطوط تولید خود را با قیمت کم‌باری تنظیم کنند و هزینه‌های اضافی جلوگیری شود.

۲. قراردادهای آتی (Futures)

تعهد به خرید یا فروش برق در آینده با قیمت مشخص، جهت مدیریت ریسک نوسانات قیمت.

در این نوع معاملات که زیرمجموعه‌ای از معاملات مشتقه یا Derivatives محسوب می‌شوند، خریدار و فروشنده با هم توافق می‌کنند که یک دارایی خاص را در یک قیمت مشخص در آینده با هم مبادله کنند. در معاملات فیوچرز، خریدار و فروشنده ملزم می‌شوند که پیش از تاریخ سررسید قرارداد اقدام به خرید و فروش دارایی کنند.

• ثبات هزینه و برنامه‌ریزی مالی برای صنایع بزرگ
• نمونه‌ها: NYMEX (آمریکا)، EEX (آلمان)
• مثال کاربردی: کارخانه فولاد در آلمان با قرارداد آتی، هزینه انرژی ماهانه خود را پیش‌بینی و مدیریت می‌کند.

۳. قراردادهای اختیار معامله (Options)

امکان خرید یا فروش برق در آینده با حق انتخاب، برای محافظت در برابر نوسان قیمت‌ها.

معاملات آپشن، قراردادی بین خریدار و فروشنده وجود دارد که به آن‌ها اجازه می‌دهد ارز مورد نظر خود را با قیمت مشخص در آینده معامله کنند. در واقع طرفین قرارداد آپشن در ازای پرداخت یک حق‌الامتیاز، حق خرید یا فروش یک دارایی را در یک بازه زمانی خاص به دست می‌آورند. اگر قیمت در جهت مطلوب آن‌ها پیش نرود، اجازه می‌دهند قرارداد منقضی شود تا ضرر احتمالی آن‌ها از مبلغ حق‌الامتیاز بیش‌تر نشود. در صورتی که قیمت در جهت مطلوب حرکت کند، قرارداد را اجرا می‌کنند و از سود آن بهره‌مند می‌شوند.

• ابزار پیشرفته مدیریت ریسک برای صنایع انرژی‌بر
• بازارهای نمونه: EEX، Nord Pool
• مثال: شرکت شیمیایی در آمریکا با اختیار خرید برق، در مواقع افزایش ناگهانی قیمت از هزینه اضافی جلوگیری می‌کند.

۴. مشتقات انرژی (Derivatives)

انواع قرارداد Swap، Forward و CFD بر روی مشتقات انرژی

معاملات سواپ یا تاخت (Swaps) مثل معاملات فیوچرز و فوروارد بخشی از بازار مشتقات محسوب می‌شوند. قرارداد معاملات سواپ به‌صورت سفارشی در بازار خارج از بورس (OTC) بین نهادهای خصوصی انجام می‌شود. البته این به معنای پایین بودن نقدشوندگی نیست و نقدینگی زیادی در بازار سواپ جریان دارد. در معاملات سواپ، طرفین قرارداد توافق می‌کنند که دارایی خود را برای مدتی مشخص و طبق الزامات معینی در اختیار هم قرار دهند. معاملات سواپ بر خلاف معاملات آپشن نیازی به پرداخت هزینه اولیه ندارند و معمولاً برای مدیریت ریسک یا تأمین نقدینگی از آن‌ها استفاده می‌شود.

قراردادهای مابه‌التفاوت (Contract for Difference یا به اختصار CFD) یکی از زیرمجموعه‌های مشتقات محسوب می‌شوند. با استفاده از قراردادهای CFD، تریدرها می‌توانند بدون خرید و فروش واقعی دارایی خاص، روی تغییرات قیمت آن در آینده معامله کنند و از آن سود ببرند

معاملات فوروارد (Forward) یکی از انواع معاملات در فارکس هستند که شباهت زیادی به قراردادهای فیوچرز دارند، با این تفاوت که در آن‌ها امکان سفارشی‌سازی قرارداد نیز وجود دارد. به عبارت دیگر، بر خلاف معاملات فیوچرز استاندارد که شرایط قرارداد ثابت است، در معاملات فوروارد می‌توان الزامات و شرایط قرارداد را مطابق با نیاز طرفین معامله تغییر داد. ماهیت غیر استاندارد قراردادهای فوروارد باعث کاهش شفافیت این دسته از معاملات شده است و به همین دلیل حجم معاملات آن نسبت به بازار فیوچرز یا اسپات بسیار کم‌تر است.

• Swap، Forward و CFD برای مدیریت ریسک قیمت برق و گاز
• کاربرد صنعتی: پوشش ریسک هزینه برق در قراردادهای بلندمدت
• نمونه‌ها: بورس EEX (آلمان)، Nord Pool (اسکاندیناوی)

۵. قرارداد دوطرفه (Bilateral / PPA)

قرارداد مستقیم بین تولیدکننده و مصرف‌کننده با قیمت توافقی.

خرید برق دوجانبه (Bilateral Contracts; Power Purchase Agreement; PPA) به معنای خرید و فروش برق بین خریدار و فروشنده به صورت مستقیم و بدون واسطه است و به عنوان یک توافق دوطرفه برای فروش مستقیم برق از شرکت خرده‌فروش به مصرف‌کننده نهایی تعریف می‌شود. این روش خرید برق، معمولاً شامل قراردادهای بلندمدت یا کوتاه‌مدت است که بر اساس توافقات بین دو طرف تنظیم می‌شود. این قراردادها در ایران تحت نظارت وزارت نیرو و دولت منعقد می‌شوند و از انعطاف بالایی برخوردارند.

• صرفه‌جویی طولانی‌مدت و ثبات قیمت برق
• مثال: کارخانه صنعتی در هند برق خود را از یک نیروگاه خورشیدی با قرارداد ۵ ساله PPA خریداری می‌کند.

۶. بازار ظرفیت (Capacity Market)

پرداخت به تولیدکننده یا مصرف‌کننده برای تعهد به عرضه یا صرفه‌جویی در ساعات اوج.

• پایداری شبکه و جلوگیری از خاموشی
• مثال: صنایع بزرگ در آمریکا با کاهش مصرف در پیک، پاداش دریافت می‌کنند.
• نمونه‌ها: PJM (آمریکا)، UK Capacity Market

۷. گواهی‌های سبز (Green Certificates)

اعتبار مصرف انرژی پاک یا تولید انرژی تجدیدپذیر برای صنایع و شرکت‌ها.

• مزیت CSR و مالی
• نمونه‌ها: اروپا و آمریکا
• مثال: کارخانه در آلمان با خرید گواهی سبز، تعهد محیط زیستی خود را نشان می‌دهد و مالیات کمتری پرداخت می‌کند.

۸. نرم‌افزارها و پلتفرم‌های معاملاتی

• پلتفرم‌های آنلاین خرید و فروش برق: EPEX SPOT، Nord Pool، PXIL (هند)
• سیستم‌های مدیریت ریسک انرژی (ETRM) برای تحلیل قیمت و بهینه‌سازی مصرف
• شبیه‌سازهای بازار برق جهت برنامه‌ریزی و پیش‌بینی

جدول مقایسه ابزارهای بورس انرژی جهانی

جمع‌بندی

صنایع جهانی می‌توانند با ترکیب ابزارهای اسپات، آتی، اختیار معامله، PPA و بازار ظرفیت، هزینه انرژی خود را کاهش دهند، ریسک قیمت را مدیریت کنند و همزمان تعهدات محیط زیستی و CSR خود را بهبود بخشند. استفاده از نرم‌افزارهای ETRM و شبیه‌سازها باعث بهینه‌سازی تصمیمات مصرف و خرید برق می‌شود.